این مقاله دومین بخش از یک مجموعه‌ی چهار قسمتی است که به بررسی فعالیت‌های STEAM (علم، فناوری، مهندسی، هنر و ریاضی) در محیط‌های آموزش کودکان خردسال می‌پردازد. در اینجا، نگاهی دقیق‌تر به تعاملات میان معلم و کودک خواهیم داشت که به تجارب جذاب STEAM کمک می‌کنند. برای مطالعه مقدمه این مجموعه، به مقاله‌ی «تجزیه‌ی STEAM برای کودکان خردسال» مراجعه کنید.
حمایت از تعاملات مثبت میان معلم و کودک در تجارب اولیه‌ی STEAM اهمیت زیادی دارد؛ زیرا باعث ایجاد محیطی در کلاس می‌شود که در آن کودکان آزادانه می‌توانند کاوش کنند، شگفت زده شوند و کشف کنند.
از طریق فعالیت‌های STEAM مبتنی بر پرسشگری و بازی، می‌توانید به رشد اجتماعی، عاطفی و تحصیلی کودکان کمک کنید.
محتوا و فرآیندهای STEAM پایه‌ای برای برنامه‌ریزی فعالیت‌های آموزشی در اختیار شما قرار می‌دهند. اما موفقیت این فعالیت‌ها به تعاملات اجتماعی و گفتگوهایی بستگی دارد که بر پایه‌ی این محتوا شکل می‌گیرند. کاوش‌های باز و مشارکتی به کودکان این آزادی را می‌دهد که ایده‌های جدید را تجربه کنند و بر فرآیند یادگیری تمرکز نمایند.
در این سن، دانش کودکان نسبت به مفاهیم STEAM در حال شکل‌گیری است. نگران این نباشید که ممکن است مفاهیم را به‌درستی درک نکنند و بنابراین تنها به آن‌ها تجربه‌های محدودی بدهید. هدف تسلط کامل نیست، بلکه تمرکز باید بر روی فرآیند یادگیری باشد، نه نتیجه‌ی نهایی.
برقراری ارتباط با دنیای واقعی، بیان افکار و کسب دانش اولیه و واژگان مرتبط، اهدافی معقول برای بسیاری از فعالیت‌های STEAM در دوره‌ی پیش‌دبستانی هستند.
در طول این تجارب، می‌توانید نقش حمایت‌گر، راهنما و پرسشگر را ایفا کنید تا کودکان را به کاوش و آزمایش تشویق نمایید. همچنین با مشاهده دقیق و یادداشت‌برداری از رفتارها، تعاملات و گفتگوهای کودکان، می‌توانید ایده‌های آن‌ها را گسترش داده و سوالاتی بپرسید که آن‌ها را به تفکر بیشتر ترغیب کند.
مثالی که در ادامه می‌آید نشان می‌دهد که چگونه یک معلم، خانم وایت، تعاملات مثبت با کودکان را در جریان یک پروژه‌ی STEAM که شامل برنامه‌ریزی، ساخت و نگهداری از یک باغ بود، تقویت کرد.
باغبان شدن
کودکان ۴ و ۵ ساله‌ای که در کلاس خانم وایت شرکت می‌کردند، علاقه زیادی به بذرها و گیاهان نشان می‌دادند، آن‌قدر زیاد که به نظر می‌رسید می‌توان یک پروژه‌ی بلندمدت را با آن‌ها اجرا کرد. خانم وایت پیشنهاد داد که کلاس یک باغ بسازد.
اولین گام، تحقیق درباره‌ی گیاهان برای یافتن گزینه‌هایی بود که در باغ آن‌ها رشد خوبی داشته باشند. طی چند هفته، کودکان به همراه خانم وایت وب‌سایت باغ گیاه‌شناسی محلی را بررسی کردند؛ سایتی که یک پایگاه داده‌ی گیاهان همراه با تصاویر و اطلاعات درباره‌ی گیاهان مناسب آن منطقه داشت. هر زمان که با گیاهی که مورد علاقه‌شان بود مواجه می‌شدند، آن را به لیست گزینه‌های خود اضافه می‌کردند. استفاده از منابع محلی مانند سایت‌های باغ‌های گیاه‌شناسی یا منابع کشاورزی می‌تواند اطلاعات مفید و مرتبطی ارائه دهد.
این تجربه تحقیقاتی درباره‌ی گیاهان، فرصت‌های زیادی را برای گفتگو و تبادل نظر میان کودکان و خانم وایت فراهم کرد. برنامه‌ریزی و طراحی، بخش‌های مهمی از یادگیری در STEAM هستند و به معلمان این فرصت را می‌دهند تا با مشاهده‌ی عملکرد کودکان، درک آن‌ها را ارزیابی کرده و یادگیری را گسترش دهند.
وقتی کودکان گیاهانی را انتخاب می‌کردند که به رشد آن‌ها علاقه داشتند، خانم وایت سوالاتی چالش‌برانگیز می‌پرسید مانند:
• این چه نوع گیاهی است؟ وقتی به بذرش نگاه می‌کنی، چه چیزهایی متوجه می‌شی؟
• برای کمک به رشد گیاه چه کارهایی می‌تونیم انجام بدیم؟ فکر می‌کنی گیاه به چی نیاز داره؟ آیا باید تمام روز در نور خورشید باشه؟ باغ ما نور زیادی داره.
• این گیاه چقدر بلند می‌شه؟ چقدر پهن می‌شه؟ بیا یک پیش‌بینی یا حدس آگاهانه درباره‌ی فضای مورد نیازش وقتی کاملاً رشد کرد انجام بدیم.
خانم وایت همراه با کودکان به جستجو و ثبت پاسخ این سوالات پرداخت تا کلاس بتواند انتخاب‌های مناسبی برای باغ داشته باشد. این پرسش‌ها باعث شد درک کودکان از گیاهان عمیق‌تر شود و علاقه‌شان به پروژه بیشتر شود.
او کودکان را تشویق می‌کرد تا دانسته‌ها و ایده‌های جدید خود را در زمان‌های گروهی یا فعالیت‌های فردی و گروه‌های کوچک به اشتراک بگذارند. در طول پروژه، خانم وایت مطمئن می‌شد که هر کودک فرصت‌های زیادی برای مشارکت، پرسشگری و ارائه‌ی ایده‌ها دارد.
پروژه‌های انعطاف‌پذیر STEAM، مانند این باغبانی، فرصت‌های فراوانی را برای یادگیری مشارکتی کودکان و معلم فراهم می‌کند.
این پروژه بر اساس علایق کودکان پیش رفت و یادگیری آن‌ها با هدایت‌های خانم وایت در زمینه‌ی مفاهیم و فرآیندهای STEAM تقویت شد. وقتی همراه با کودکان کاوش می‌کنید، می‌توانید با مشاهده‌ی درک آن‌ها، سوالات هدایت‌گر بپرسید و یادگیری آن‌ها را به مسیرهای جدید ببرید.
نکاتی برای گفتگوهای STEAM
در ادامه، چند نکته برای ایجاد تعاملات جذاب و پربار در فعالیت‌های STEAM آورده شده است.
سوالات باز و کودک محور بپرسید:
• چند نمونه خوب برای شروع سوالات STEAM عبارت‌اند از: «چطور…؟»، «اگر… چی می‌شه؟»، «چرا…؟»، و «چه چیزی می‌تونه…؟»
• سوالات کودک محور (مثل «تو چی فکر می‌کنی؟» یا «به نظرت چطور می‌شه؟») به کودکان فرصت می‌دهد تا بدون فشار برای ارائه پاسخ درست، وارد گفتگو شوند. با پرسیدن اینکه «تو چی فکر می‌کنی؟»، آن‌ها را به اشتراک‌گذاری آزادانه دعوت می‌کنید و محیطی ایجاد می‌کنید که در آن همه‌ی ایده‌ها ارزشمند هستند.
از عبارت‌های «من فکر می‌کنم…» یا «کنجکاوم بدونم…» استفاده کنید:
• کودکان برای شروع به بیان کنجکاوی‌هایشان، به حمایت و الگو نیاز دارند. هنگام کاوش با کودکان، کنجکاوی خودتان را با صدای بلند ابراز کنید؛ مثلاً بگویید:
«کنجکاوم بدونم اگه یه تکه یخ بندازیم توی آب، چه اتفاقی می‌افته.»
اگر کودکان پاسخ ندادند، می‌توانید با سوالاتی مثل
«به نظرتون چی می‌تونه بشه؟» یا «شما درباره چی کنجکاو هستین؟» ادامه دهید.
ایده‌های کودکان را بازگو (بازصدا) کنید:
• مهم است که گفتگوها روان باشند و تا حد ممکن کودکان بیشتری را درگیر کنند. بازگو کردن صحبت‌های یک کودک می‌تواند به مشارکت دیگران کمک کند. مثلاً:
«شنیدم کلارا گفت که فکر می‌کنه این دونه‌ها بالاشون نوک‌تیزه و شکلشون با اون دونه‌های صاف فرق داره. پویان، تو درباره‌ی این دونه‌ها چی متوجه شدی؟»
از طریق گفتگوهایی که الهام‌بخش هستند، می‌توانید کنجکاوی کودکان را برانگیزید، ایده‌هایشان را گسترش دهید، آن‌ها را به درک بهتر محتوا هدایت کنید، از واژگان کلیدی استفاده کنید و به آن‌ها کمک کنید تا یاد بگیرند چطور به سوالات خود پاسخ دهند.
نویسنده :
SANDRA M. LINDER, ANGELA ECKHOFF
ترجمه از ژاله فولادی .
