پرسشگری :
پرسیدن سؤالات و تبدیل شدن به حل‌کنندگان مسئله
انواع مختلفی از سؤالات وجود دارد که می‌توانید برای تشویق کودکان به اشتراک‌گذاری ایده‌هایشان و راهنمایی آنها به سمت دانش بیشتر در زمینه‌ی STEAM و مهارت‌های پژوهشی بپرسید. مهم‌تر از هر چیز، حتماً سؤالات باز زیادی بپرسید که پاسخ‌های متعددی داشته باشند، مانند: «چه چیزی می‌توانی درباره‌ی این برگ به من بگویی؟» و در مقابل، تعداد کمی سؤال بسته بپرسید که فقط یک پاسخ صحیح دارند، مانند: «رنگ این برگ چیست؟»
سعی کنید از سؤالاتی که فقط نیاز به پاسخ بله یا خیر دارند، مانند «آیا این برگ سبز است؟» خودداری کنید. پرسش‌هایی که تنها یک پاسخ درست دارند، کودکان را محدود می‌کنند. اگر کودک پاسخ را نداند، به‌جای درگیر شدن در مکالمه برای یادگیری بیشتر، احتمال دارد از انجام فعالیت کناره‌گیری کند.
متأسفانه، در کلاس‌های دوران کودکی، سؤالات بسته‌ای مانند «نام این شکل چیست؟» بسیار رایج هستند. ممکن است پرسیدن برخی از این سؤالات برای تشخیص نیازهای فردی کودکان مفید باشد، اما کاوش‌های موفق در زمینه‌ی STEAM معمولاً با سؤالات باز هدایت می‌شوند که کودکان را به اشتراک‌گذاری و گسترش ایده‌هایشان ترغیب می‌کنند.
دو نوع مفید از سؤالات باز، سؤالات مبتنی بر فرد و سؤالات مبتنی بر فرایند هستند.
سؤالات مبتنی بر فرد، کودکان را تشویق می‌کنند تا بین دانسته‌های قبلی خود و آنچه در حال کشف آن هستند، ارتباط برقرار کنند. در اینجا چند نمونه از این نوع سؤالات آورده شده است:
• به نظرت وقتی یخ را بیرون می‌گذاریم، چه اتفاقی برای آن می‌افتد؟
• فکر می‌کنی در ادامه‌ی داستان چه اتفاقی خواهد افتاد؟
• برای چیدن میز برای چهار نفر، به چه چیزهایی نیاز داریم؟
این سؤالات به کودکان فضایی می‌دهد تا به شیوه‌ای که برایشان منطقی است، پاسخ دهند. سؤالات مبتنی بر فرد زمانی مفید هستند که می‌خواهید میزان گفت‌وگو در کلاس خود را افزایش دهید یا ارزیابی کنید که کودکان درباره‌ی یک موضوع چه می‌دانند.
برای گسترش یادگیری کودکان و هدایت آنها به سمت گفت‌وگوهای عمیق‌تر در یک کاوش STEAM، سعی کنید سؤالاتی مبتنی بر فرآیند بپرسید که نیاز به انجام یک عمل (مانند مشاهده) برای پاسخ‌گویی داشته باشند.
به‌عنوان مثال، اگر کودکان در پاسخ به سؤال مبتنی بر فرد «فکر می‌کنی در ادامه‌ی این کتاب درباره‌ی ساخت پل چه اتفاقی خواهد افتاد؟» پاسخی کاملاً نامرتبط بدهند (مثلاً بگویند: «دایناسورها می‌آیند!»)، می‌توانید آنها را به آنچه در تصویر می‌بینند، هدایت کنید.
با اشاره به یک عکس—مثلاً از یک جرثقیل یا یک کامیون سیمان—می‌توانید سؤالات مبتنی بر فرآیند بپرسید، مانند:
• در این صفحه چه چیزی می‌بینی؟
• با توجه به آنچه اینجا می‌بینی، فکر می‌کنی مرحله‌ی بعدی چه خواهد بود؟
با درخواست از کودکان برای انجام یک عمل (مشاهده)، در واقع به آنها یک راهبرد ارائه می‌دهید تا درک بهتری از موضوعات STEAM پیدا کنند. ترکیب دانش محتوا و دانش فرایند پژوهش، برای موفقیت آینده‌ی کودکان در دروس STEAM ضروری است.
در اینجا چند نمونه از سؤالات مبتنی بر فرآیند آورده شده است:
• چه چیزهایی در مورد برگ‌ها متوجه می‌شوی؟ چه چیزهایی می‌بینی؟
• آیا پلی که از کاغذ ساخته شده باشد، می‌تواند به اندازه‌ی کافی محکم باشد تا یکی از ماشین‌های اسباب‌بازی ما را نگه دارد؟ بیایید امتحان کنیم!
• چگونه می‌توانیم بفهمیم که چند گیاه در جعبه‌ی گل ما جا می‌شوند؟
تبدیل شدن به حل‌کنندگان مسئله
بیایید به کلاس پیش‌دبستانی آقای بارون (که در مقاله‌ی اول این مجموعه به آن اشاره شد) بازگردیم تا انواع سؤالاتی را که او می‌پرسد بررسی کنیم.
در این مثال، کودکان کلاس آقای بارون با مشکلی روبه‌رو بودند: زمان بازی در فضای باز عادلانه نبود، زیرا همه‌ی کودکان فرصت استفاده از تاب را پیدا نمی‌کردند.
به جای اینکه مستقیماً راه‌حل را به کودکان بگوید، آقای بارون تصمیم گرفت شرایطی را برای حل مسئله ایجاد کند و این موضوع را در قالب یک بحث گروهی در کلاس مطرح کرد.
آقای بارون به کودکان زمان داد تا در گروه‌های کوچک درباره‌ی راه‌حل‌های مختلف بحث کنند. او در میان گروه‌ها حرکت می‌کرد و انواع مختلفی از سؤالات را می‌پرسید:
• فکر می‌کنی چطور می‌توانیم مشکلمان را حل کنیم؟ (مبتنی بر فرد)
• چه چیزهایی درباره‌ی نحوه‌ی صف بستن برای ناهار متوجه شدی؟ دیدی که من چه کاری انجام دادم؟ (مبتنی بر فرآیند)
• چطور می‌توانیم کاری کنیم که هر نفر در کلاس این هفته یک نوبت روی تاب داشته باشد؟ (مبتنی بر فرد)
• چطور می‌توانیم ایده‌هایتان را امتحان کنیم؟ (مبتنی بر فرآیند)
در نتیجه‌ی این گفت‌وگوها، کودکان سه راه‌حل پیشنهاد کردند:
1. نوبت‌های زمان‌بندی‌شده
2. برنامه‌ی هفتگی
3. سیستم امتیازی برای تعیین مدت و تعداد دفعات استفاده از تاب
سپس، آقای بارون از همه دعوت کرد تا در یک رأی‌گیری کلاسی شرکت کنند. او بچه‌ها را دور یک ورقه‌ی بزرگ که به سه ستون تقسیم شده بود—هر ستون برای یکی از راه‌حل‌ها—جمع کرد. سپس به هر کودک یک برگه‌ی چسب‌دار با نام خودش داد و از آنها خواست که نام خود را زیر راه‌حلی که ترجیح می‌دهند، قرار دهند.
بعد از اینکه همه‌ی رأی‌ها ثبت شد، آقای بارون از کودکان خواست هنگام شمارش رأی‌ها با او همراهی کنند. این فعالیت، یک فرصت واقعی برای کودکان ایجاد کرد تا داده‌ها را جمع‌آوری کنند و از آنها برای درک نتیجه‌ی نهایی استفاده کنند.
خلاصه‌ای از نحوه استیمی کردن حل مسئله آقای بارون:
آقای بارون از کودکان خواست تا آنچه را که در زمین بازی مشاهده کرده‌اند، توصیف کنند. او با پرسیدن سؤالاتی مانند «چه چیزی در مورد نوبت‌ها متوجه شدی؟» کودکان را تشویق کرد تا از مهارت‌های مشاهده‌گری علمی خود استفاده کنند.
۲. فناوری (Technology) – جمع‌آوری داده‌ها و رأی‌گیری
کودکان از روش‌های ساده‌ای مانند رأی‌گیری با برگه‌های چسب‌دار برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده کردند. این مرحله نشان داد که چگونه فناوری‌های ساده می‌توانند در تصمیم‌گیری‌های کلاسی به کار روند.
۳. مهندسی (Engineering) – طراحی راه‌حل
کودکان ایده‌هایی برای حل مشکل ارائه کردند، مانند «اگر هر کسی یک زمان مشخص برای تاب‌بازی داشته باشد، چه اتفاقی می‌افتد؟» سپس آنها این ایده‌ها را بررسی و بهترین گزینه را انتخاب کردند. این فرایند مشابه مراحل حل مسئله در مهندسی است.
۴. هنر (Arts) – تفکر خلاق و همکاری
هنگام بحث درباره‌ی راه‌حل‌ها، کودکان تشویق شدند تا ایده‌های خلاقانه ارائه دهند. حتی نحوه‌ی نمایش داده‌ها روی کاغذ بزرگ کلاس، فرصتی برای ترکیب هنر در فرآیند یادگیری بود.
۵. ریاضی (Mathematics) – شمارش و تحلیل داده‌ها
در مرحله‌ی رأی‌گیری، کودکان تعداد رأی‌ها را شمردند و داده‌ها را تحلیل کردند تا تصمیم بگیرند کدام راه‌حل عادلانه‌تر است. این کار به آنها کمک کرد تا مفاهیم پایه‌ای ریاضی، مانند شمارش، مقایسه‌ی اعداد و تحلیل داده‌ها را در یک موقعیت واقعی تمرین کنند.
نتیجه‌گیری
آقای بارون از سؤالات مبتنی بر فرد و مبتنی بر فرآیند استفاده کرد تا بحث‌های کودکان را هدایت کند. سؤالاتی که او مطرح کرد، کودکان را تشویق کرد تا به راهبردهای مختلف فکر کنند و آنها را برای مدتی طولانی در بحث درگیر نگه داشت.
اگر در کلاس خود از فرآیندهای STEAM برای حل مسائل استفاده می‌کنید، حتماً رویکرد مثبت آقای بارون را به کار بگیرید و مشکلات را به‌عنوان فرصت‌هایی برای رشد و یادگیری معرفی کنید تا کودکان چالش‌ها را به چشم فرصتی برای کشف راه‌حل‌های خلاقانه ببینند.
به یاد داشته باشید که سؤالاتی بپرسید که به کودکان کمک کند ارتباطات جدید برقرار کنند، ایده‌های خود را به اشتراک بگذارند و درک عمیق‌تری از مسئله پیدا کنند.
____________________
نویسنده و مترجم :
SANDRA M. LINDER, ANGELA ECKHOFF
