فلسفه برای کودک یا فبک چیست و چه فایده ای دارد
«چرا به دنیا آمده ایم؟» «چرا هستیم؟» «چرا می میریم؟» «چرا شیر قوی ترین حیوان جنگل است؟» «چرا فقط بزرگترها می توانند قانون بگذارند؟»
به احتمال زیاد این سوالات برای شما آشناست و مدل های مختلفی از آنها را از زبان کودک تان شنیده اید. اما به مرور زمان این پرسش ها کمتر و کمتر می شوند. فلسفه برای کودک دقیقاً می خواهد اجازه ندهد که این اتفاق بیافتد. می خواهد نگذارد دنیا را بی اعتنا بنگریم.
کودکان به محض آنکه زبان را فرا می گیرند، ذهنشان تقریبا بی درنگ سرشار از افکار می شود. از این رو مدام در پی آنند که از پیرامون خود سردرآورند، هیچ چیز برای آنها عادی نیست.نه طلوع خورشید و نه ناپدید شدن رنگین کمان. مدام فکر می کنند و روی افکار خود تأمل کرده و می پرسند. قراراست کسی یا چیزی این پرسش ها و افکار را رشد دهد و به سامان برساند.
اما چه کسی یا چه چیزی؟
- کتابهایی که در آنها جواب ها از قبل نوشته شده اند؟!
- والدی که تمام روز مشغله زندگی و روزمرگی وقت او را گرفته است؟!
- معلمی که اگر سوال هم بپرسد، سریعا جواب را خود می دهد؟!
- هم کلاسی که جواب های حفظ شده را مجدد همچون طوطی سخنگو بیان می کند؟!
- یا رسانه ای که محتواهای از پیش تعیین شده را که گاهی اوقات بدون ناظر دقیق و هوشمند هم هستند، انتشار می دهد؟!
بعید به نظر می رسد تفکر تاملی، تفکر نقاد و یا خلاق در این جاها رشد یابد و یا اصلا ظهور کند.
در عوض انسانهایی را می شناسیم که نگاه خاصی به جهان داشته اند و دنیا را یکنواخت و عادی ندیده اند. بله این وعده فلسفه است که می خواهد به انسانها کمک کند تا بهتر فکر کنند و بهتر تأمل و پرسش کنند.
این وظیفه فلسفه است که به افراد کمک می کند تا دانش خود را موثرتر به کارگیرند تا بتوانند قضاوتهای بهتر و راه حل در زندگی خویش داشته باشند.
بنابراین در فلسفه برای کودکان می خواهیم قدرت تفکر کودک را پرورش دهیم، فکر کردن تمرین میخواهد، چه خوب است که این تمرین را از زمانی شروع کنیم که کودک جهان را عادی نمی بیند. به دنیا نگاه فیلسوفانهای دارد و از همه چیز در شگفت است یعنی از همان سنینی که قدرت تکلم در آنها رشد خوبی پیدا کرده است.
بنابراین کلاس فلسفه برای کودک در مرکز مهرآئین برای کودکان شش سال به صورت منظم اجرا می شود. کودک در حلقه تفکر می نشیند، با دلیل نظر خودش را بیان می کند و کم کم به سمت دلیل قوی و خوب سوق داده می شود و این کار را در کنار دیگرانی انجام می دهد که دلایل خوب به کودکان ارائه می کنند.چرا که اگر کودک با دلایل ضعبف احاطه شود، احتمالا خودش نیز دلایل ضعیف را به کار خواهد گرفت.
روش پرسشگری و دلیل آوری به عنوان یک ابزار و روش در کلاس فلسفه برای کودک، مورد استفاده قرار می گیرد و محتوا از موضوعات و داستانهای مورد علاقه کودکان انتخاب می شود و مفاهیم در قالب بازی با توجه به سن کودک منتقل می شوند .پس قرار نیست تاریخ فلسفه گفته شود.
سوالات خوب، سوالات فلسفی از داستان ها توسط کودک بیرون کشیده می شوند. این سوالات به آنها کمک می کنند تا حوزه های مختلف یادگیری در کودک فعال شوند. مثلا زمانی که کودک به این پرسش می رد که قانون یعنی چه؟ به حوزه مطالعات اجتماعی، ریاضیات، زبان ، موسیقی و ورزش وارد شده است.
پاسخ به سوالات فلسفی آسان نیست یعنی تحقیق بیشتری را می طلبد و با محاسبه و استفاده از یک کتاب و به یاد آوردن حرف های معلم حل نمی شود. برای پاسخ دادن به سوال های فلسفی لازم است کودکان برای خودشان فکر کنند و این کمک می کند تا در زمانی که با مسائل شخصی شان در زندگی مواجه ی شوند بتوانند حل مسئله کنند.
اما شما به عنوان پدر یا مادر چگونه می توانید به فرزند خود در این راه کمک کنید؟
اول از همه پرسشگری را در او زنده نگه دارید. شما هم بپرسید، شما هم طبیعت را زیر سوال ببرید، پرسش های باز داشته باشید. زنجیره ای از سوالات را همراه با کودک پیش ببرید. قرار نیست به سوالات جواب داده شود گاهی جوابِ درست وجود ندارد.
دوم؛ «نمی دانم» کلمه سختی نیست، از آن بهره ببرید چون واقعا چیزهای زیادی هست که نمی دانیم، چنانچه سقراط هم گفت : می دانم که نمی دانم.
سوم؛ داستان بخوانید.داستان هایی با درون مایه های فلسفی انتخاب کنید، داستان هایی که کودکان حیرت کنند، فکرکنند و منجر به سوال هایی شوند که به آسانی پاسخ داده نمی شوند.
چهارم؛ با یکنواختی مقابله کنید، هر روز یک مسیر را به سمت خانه نروید، دستوربازی فکری را با کمک کودک تغییر دهید، خانه را متفاوت چیدمان کنید. ایرادی ندارد که خورشیدِ نقاشیِ کودک سبز باشد.
باتشکر فراوان
محدثه برهانی نژاد و هما خوشنام: تسهیلگران فلسفه برای کودک
