«چگونه می‌توانم این متن را برای همهٔ دانش‌آموزانم قابل‌فهم‌تر و فراگیرتر کنم؟»
من به مدت ۱۹ سال در مقطع پیش‌دبستانی تدریس کرده‌ام، و این سوالی است که هنگام انتخاب کتاب‌ها همیشه از خودم می‌پرسم. آیا داستان یا متن شامل همهٔ یادگیرندگان است و نیاز آنها برای دیده شدن و در نظر گرفته شدن را برآورده می‌کند؟ آیا می‌توانم این کتاب را – به‌ویژه اگر به علوم، فناوری، مهندسی یا ریاضیات (STEM) مربوط باشد – با روش‌هایی از جمله ساخت و ساز، هنر، صدا، و حرکت ترکیب کنم تا یادگیری و درگیری کودکان با موضوع را در اولویت قرار دهم؟ تنوع منابع و مطالب خواندنی در کتابخانهٔ کلاسم، فرصت‌های زیادی برای کشف کردن در اختیار کودکان می‌گذارد، سوالات زیادی در ذهن آنها ایجاد می‌کند و ارزش زیادی به تجربهٔ یادگیری می‌افزاید.
در حال حاضر من به ۱۸ کودک پیش‌دبستانی در واشنگتن دی‌سی تدریس می‌کنم. بسیاری از آنها از مناطقی می‌آیند که اصطلاحاً “بیابان کتاب” نامیده می‌شوند؛ یعنی دسترسی آسان به کتاب در آنجا وجود ندارد. حتی کتاب‌هایی که در دسترس هستند، اغلب محتوایی ندارند که بازتاب‌دهندهٔ هویت یا تجربیات زیستهٔ کودکان باشد. برای افزایش دسترسی کودکان به ادبیات متنوع، من کتاب‌ها را در نقاط مختلف محیط یادگیری قرار می‌دهم (در کتابخانهٔ کلاس، جعبه‌های روی میزها، و در فضاهای یادگیری اجتماعی و احساسی مثل گوشهٔ آرامش). کتاب‌های داستانی و غیرداستانی‌ای که انتخاب می‌کنم، پر از چهره‌هایی با ظاهرهای متفاوت، رنگ‌هایی فراتر از رنگ‌های اولیه، و فضاهایی با دیدگاه جهانی هستند.
هنگام معرفی یک کتاب (یا هر درس دیگری، از جمله در زمینهٔ STEM) برای کلاس، نیت و هدف داشتن، بسیار کلیدی است. پیش از انتخاب متن مورد نظر، با هدف نهایی شروع می‌کنم: «می‌خواهم کودکان چه چیزی یاد بگیرند؟» آن هدف را با استانداردهای آموزشی تطبیق می‌دهم، سپس به بررسی دقیق‌تری می‌پردازم: «کار واقعی کودکان باید چطور باشد؟ چطور می‌توانم اطلاعات لازم برای ارزیابی یادگیری‌شان را از طریق بازی، کار و تعامل جمع‌آوری کنم؟» در این مسیر، علایق، توانمندی‌ها، زمینه‌ها و نیازهای هر کودک را در نظر می‌گیرم.
سپس مجموعه‌ای از کتاب‌ها را بررسی می‌کنم و به عناوین، تصاویر، واژگان و امکان در هم تنیدگی موضوعات آنها توجه می‌کنم، همین‌طور اینکه آیا داستان می‌تواند ارتباط اجتماعی، احساسی یا فرهنگی ایجاد کند. اغلب مفید است کتابی مرتبط بیابم تا یادگیری کودکان را تقویت کند و یا محتوای تصویری بیشتری برای درک بهتر فراهم آورد.
وقتی کتاب انتخاب شد، سفر آغاز می‌شود. من سوال‌هایی باز و با تفکرِ سطح بالا طراحی می‌کنم، مثل:
• «این داستان چه احساسی در تو ایجاد کرد؟»
• «آیا شخصیت داستان تو را به یاد چیزی انداخت که دیده‌ای، گفته‌ای، انجام داده‌ای یا شنیده‌ای؟»
• «بیشتر برایم بگو که چطور با داستان ارتباط برقرار کردی یا نکردی؟»
این سوال‌ها را روی یادداشت‌های چسب‌دار می‌نویسم و پایین صفحات کتاب می‌چسبانم تا در حین بلندخوانیِ تعاملی از آنها استفاده کنم. سپس به واژگان داستان می‌پردازم، دنبال کلماتی می‌گردم که بتواند دانش پیشین کودکان را فعال کند، گفت‌وگو ایجاد کند و علاقه‌شان را جلب نماید. بررسی می‌کنم که آیا می‌توانم از ابزارهای چندرسانه‌ای، مثل گیف (GIF)، برای جان بخشیدن به کلمات استفاده کنم. آیا صفات یا اصطلاحاتی وجود دارد که بتوانم آنها را از طریق خواندن، آواز خواندن، رقصیدن، حرکت یا نمایش بیان کنم؟ چطور می‌توانم داستان را برای کودکانی با توانایی‌ها یا نیازهای مختلف یا برای زبان‌آموزان چندزبانه قابل فهم‌تر کنم؟ این‌گونه آماده‌سازی باعث افزایش مشارکت، علاقه و یادگیری کودکان می‌شود. اگر کتاب نسخه دیجیتالی داشته باشد، آن را با خانواده‌ها به اشتراک می‌گذارم تا گفتگوهای آموزشی در خانه ادامه پیدا کند.
*ایجاد پیوندهای STEM در یک بلندخوانی*
_کتاب “دختری که با تصاویر فکر می‌کرد: داستان دکتر تمپل گراندین” اثر جولیا فینلی ماسکا و تصویرگری دانیل ریلی_، آغازگر مجموعهٔ دانشمندان شگفت‌انگیز است. این کتاب که به صورت منظوم نوشته شده، زندگی دکتر تمپل گراندین را روایت می‌کند؛ کسی که در کودکی به اوتیسم طیفی تشخیص داده شد و با استفاده از توانایی‌هایش توانست با حیوانات ارتباط بگیرد و اختراعاتی برای بهبود شرایط دامداری در سراسر دنیا انجام دهد.
این کتاب نگاهی زیبا به زندگی فردی با اوتیسم دارد. در حین بلندخوانی و گفت‌وگوهای بعد از آن، کودکان درباره چیزهایی که دیده‌اند، فکر کرده‌اند یا برایشان سوال شده صحبت می‌کنند. برخی از سوالات مطرح‌شده توسط کودکان عبارتند از:
• «آیا اوتیسم چیزیه که باید ازش ناراحت بود؟»
• «چرا و چطور آدم‌ها اوتیسم می‌گیرند؟»
• «اگه از یک داستان نقاشی بکشم، می‌تونم دانشمند بشم؟»
• «اگه مثل یک دکتر با تصاویر فکر کنم، مغزم بزرگ‌تر می‌شه؟»
پیام‌های غنی و فراگیر این کتاب به کودکان کمک می‌کند تا پیوندهای اجتماعی و احساسی معناداری برقرار کنند و همزمان مهارت‌های خواندن اولیه را رشد دهند. این کتاب همچنین با محتوای STEM نیز پیوند دارد: معلم علوم شخصیت داستان را تشویق می‌کند و دکتر گراندین با رویکرد مهندسی اختراع خود را عملی می‌کند. متن کتاب با تحلیل‌های گام‌به‌گام، تفکر انتقادی و سطحِ بالا را تقویت می‌کند.
در حین خواندن، از کودکان می‌خواهم گاوهایی که در هر صفحه هستند را بشمارند. سپس آنها پیام‌هایی که در حباب‌های فکری کتاب آمده را تقلید می‌کنند و حباب‌های فکری مخصوص خودشان را می‌سازند تا بیان کنند که چه کسانی هستند و چه چیزی یاد گرفته‌اند. برای ایجاد پیوند STEM، به آنها اجازه می‌دهم حباب‌های واقعی در ایستگاه علوم درست کنند و آنها را برای ارتباط ریاضی بشمارند. با همکاری هم‌کلاسی‌ها، داستانی را با استفاده از نرم‌افزار طراحی خلق می‌کنند که شخصیت دکتر گراندین را منعکس کند. اغلب این داستان‌ها را بازی می‌کنند. همچنین، از روش شبکه‌سازی واژگان برای تحلیل کلماتی مثل منحصر به‌فرد، معمولی، اختراع، راه‌حل، خاص و اذیت شده استفاده می‌کنیم.
*سخن پایانی*
تفکر و برنامه‌ریزی هدفمند با تمرکز بر نتایج یادگیری کودکان باعث می‌شود که دانش‌آموزان پیش‌دبستانی‌ام علاقهٔ بیشتری به خواندن کتاب‌ها، به‌ویژه در حوزهٔ STEM، پیدا کنند.
گنجاندن درس‌هایی با استفاده از روش‌ها و ابزارهای متنوع برای درگیر کردن همهٔ یادگیرندگان، موجب ایجاد پیوند بین کودکان و متن می‌شود؛ چیزی که لذت خواندن را به همراه دارد.
__________
خلاصه کار معلم برای استیمی کردن کتاب و افزایش درگیری کودکان با آن:
1. شروع با هدف آموزشی:
• تعیین اینکه دقیقاً می‌خواهد کودکان چه چیزی یاد بگیرند.
• هماهنگی هدف با استانداردهای آموزشی
2. انتخاب کتاب مناسب و فراگیر:
• بررسی عنوان، تصاویر، واژگان، و امکان ایجاد پیوندهای درسی (میان‌رشته‌ای).
• توجه به اینکه آیا کتاب از نظر فرهنگی، احساسی یا اجتماعی می‌تواند با کودکان ارتباط برقرار کند.
3. طراحی سوالات باز و تفکر برانگیز:
• مثل: «چه احساسی نسبت به داستان داشتی؟» یا «چه چیزی از داستان تو را به یاد خودت انداخت؟»
• نوشتن این سوالات روی یادداشت‌های چسب‌دار و چسباندن آنها به صفحات کتاب برای استفاده حین بلندخوانی.
4. تحلیل واژگان کلیدی داستان:
• انتخاب واژگانی که به دنیای کودکان نزدیک باشد و گفتگو را برانگیزد (مثلاً: اختراع، منحصر به‌فرد، راه‌حل،…).
• استفاده از ابزارهای چندرسانه‌ای (مثل GIF، آواز، حرکت، بازی نقش) برای توضیح کلمات.
5. تطبیق محتوا برای یادگیرندگان گوناگون:
• ساده‌سازی یا غنی‌سازی محتوا بر اساس توانایی‌ها، زبان و نیازهای خاص کودکان.
6. فعالیت‌های STEM مرتبط با داستان:
• علوم: درست کردن حباب واقعی (ارتباط با موضوع حباب‌های فکری کتاب).
• ریاضی: شمردن گاوها یا حباب‌ها برای تمرین شمارش.
• فناوری: طراحی داستان‌های مشابه با نرم‌افزار طراحی.
• مهندسی: بررسی چگونگی طراحی ابزار دکتر گراندین در کتاب.
7. تقویت پیوند احساسی و شناختی:
• ترسیم حباب‌های فکری شخصی توسط کودکان برای نشان دادن درک و هویت خودشان.
• بازی کردن داستان برای تثبیت یادگیری.
8. درگیر کردن خانواده‌ها:
• به اشتراک‌گذاری نسخه دیجیتال کتاب برای ادامه گفتگو در خانه
نویسنده:
SABRINA BURROUGHS
ترجمه: هوش مصنوعی Chat GPT با تصحیح ژاله فولادی
