پرخاشگری در کودکان
تعریف:پرخاشگری معمولاً به رفتاری اطلاق می گردد که هدف از آن صدمه زدن(چه جسمانی و چه کلامی)به فرد و به اموال دیگری است.
تحقیقات بیشماری نشان می دهد از سن دو یا سه سالگی – در همۀ فرهنگ ها و جوامع – پسران بیشتر از دختران از خود پرخاشگری بروز می دهند.همچنین دیده شده پسران بیشتر از دختران به شرکت در بازی های خشن تمایل دارند.
از طرفی دختران برای ابراز و بیان خشم خود تحت فشار بیشتری هستند زیرا ، روابط شخصی و مناسبات اجتماعی برای آنها اهمیت بیشتری دارد.هر چند کودکان در طول رشد خود از توانایی بیشتری برای درک نیات دیگران برخوردار می شوند ولی برخلاف سایر مشکلات کودکان ، پرخاشگری در طی زمان نسبتاً ثابت می ماند. براساس تحقیقات انجمن روانشناسی آمریکا American Psychological Association خشونت در بزرگسالی احتمالا ناشی از استعداد و آمادگی فرد در بروز رفتارهای پرخاشگرانه دوران کودکی است.
اتیولوژی(علت):
احساس ناکامی: ایجاد محدودیت های شدید از طرف والدین ، ناتوانی و محدودیت جسمی حرکتی خود کودک.
تقلید از دیگران
محیط پرخاشگر خانواده
رقابت تولد فرزند جدید—مقایسه نامناسب کودک با دیگران
عدم آشنایی کودک با روش های خویشتن داری (self control) تماشای خشونت در رسانه ها
ناکامی: احساس ناکامی شاید عمده ترین عامل رفتارهای خشونت آمیز در کودکان باشد.کودکان زمانی دچار می شوند که نتوانند خواسته ها و انتظارات خود یا دیگران را برآورده سازند. ناکامی که حاصل بی ارزشی و عدم پذیرش از سوی والدین و اطرافیان است ، کودک را بسوی رفتار های تند سوق می دهد و با کمترین ناملایمات و سرزنشی از کوره در می رود. اغلب کودکانی که از عزت نفس پایینی برخوردارند هنگام بروز خشم و عصبانیت راحت تر از سایرین دست به خشونت می زنند.
گاهی کودک در مواجهه با امر و نهی های بیش از حد والدین و ایجاد مقررات سخت و شدید از طرف آن ها دچار ناکامی و پرخاشگری می شود. در چنین شرایطی عصبانیت کودک ناشی از حس استقلال طلبی و خود مختاری اوست و سعی دارد با این کار موجودیت خود را تثبیت کند.
خانواده: والدین اغلب به سه صورت رفتار پرخاشگرانه را به کودک می آموزند یا در او تقویت میکنند:کوتاه آمدن در مقابل رفتار پرخاشگرانه و برآورده ساختن خواسته کودک ، اعمال یک رفتار پرخاشگرانه مثلاً”تنبیه بدنی یا لفظی” در قبال رفتار پرخاشگرانه کودک.
تلقین سرکشی و پرخاشگری به کودکی که سابقه بد رفتاری داشته است مثل”در مهمونی شیطونی نکنی” به جای ” سعی کن مهمونی به تو خوش بگذره و روز خوبی داشته باشی” کودکان باید یاد بگیرند که هر کسی گاهی عصبانی می شود و دعوا می کند اما معنیش این نیست که خشونت تنها راه حل اختلافات است.
مهم است که به بچه ها ثابت کنیم که عصبانیت به این معنا نیست که دشمنی در برابر خود داریم و باید با او مقابله کنیم بلکه این فقط نیرویی است که ابتکار و خلاقیت را از ما میگیرد او باید یاد بگیرد با این نیرو چه کند و چگونه آن را هدایت کند.
هنگامی که والدین در مقابل رفتار تند و خشن فرزند خود عصبانی شده ، شروع به ناسزا گفتن می کنند این پیام را به کودک می رسانند “اگر روزی عصبانی شدی می توانی چنین رفتاری داشته باشی!”
از سوی دیگر تحقیقات نشان می دهد که خانواده های منزوی و خانواده هایی که اختلافات زوجین در آنها زیاد است بیشتر کودکان پرخاشگر تربیت می کنند. الگوی پرخاشگری در خانواده به بچه ها می آموزد که دعوا مرافعه به عنوان راه حل بعضی از مسائل ضروری است.کودکان با مشاهده طرز برخورد والدین یاد می گیرند چطور احساسات ناشی از خستگی و درماندگی خصومت آمیز می شود و کار را به دعوا می کشاند.
تلویزیون: تحقیقات متعددی حکایت از این دارد که رابطه مستقیمی بین تماشای برنامه های خشونت آمیز تلویزیون و فیلمهای ویدئویی و استفاده از اعمال پرخاشگرانه برای حل اختلافات شخصی اشان وجود دارد.حتی بین تماشای زیاد برنامه های خشونت آمیز در کودکی و میزان پرخاشگری در بزرگسالی نیز همبستگی مثبتی وجود دارد.البته دختران در مقایسه با پسران گرایش کمتری به تقلید رفتارهای پرخاشگرانه دارند مگر آنکه به خاطر این رفتار از جانب والدین تشویق شوند.
برنامه های خشونت آمیز تلویزیونی می تواند بر نگرش های کودکان تاثیر گذارد و باعث شود کودکان خشونت را به عنوان راه حل قابل قبولی برای حل تعارضات بین فردی قلمداد کنند.
اگر چه هر قدر مهارتهای شناختی کودکان بیشتر باشد ، تاثیر اینگونه فیلم ها کم می شود ولی به هر حال مشاهده صحنه های پرخاشگرانه و خشونت آمیز می تواند در رشد کودکان تاثیرات منفی داشته و توانایی آنها را در امر یادگیری بطور قابل ملاحظه ای کاهش دهد.
این کودکان در حالتهای شدید نمی توانند به روی فعالیت های روزمره حتی بازی با دوستان خود تمرکز کنند و مطالبی را که به تازگی آموخته اند به راحتی فراموش می کنند و در اجرای درست دستورات و خواسته های والدین دچار اشتباه می شوند.
نحوه برخورد با پرخاشگری کودکان: باید توجه داشت وظیفه اصلی والدین این نیست که پرخاشگری بچه ها را سرکوب کنند بلکه این است که به آنها کمک کنند تا این هیجان خود را بشناسند و با شیوه موثر و سالمی آن را ابراز کنند.
بچه ها حق دارند احساسات خود را شناسایی و ابراز کنند.مانند احساس خشم ، درست همانگونه که ما این کار را می کنیم اما این بدان معنا نیست که آنان حق دارند باعث از هم گسیختگی یا آزار دیگران شوند و یا به اموال دیگران خسارت بزنند.رفتارهایی مانند کتک زدن – لگد زدن – هل دادن و … را نباید تحمل کرد و لازم است در برابر آن واکنش انضباطی نشان داد.بچه ها ی کوچک بخصوص احتیاج دارند که ما کمکشان کنیم تا یاد بگیرند احساسات خود را در قالب کلمات مناسب ابراز کنند.
کودکان باید بیاموزند که محدودیت عملکرد آنها چقدر است.به آنها بایستی یاد داده شود که نتایج حاصل از اعمال خود را که قابل قبول نیستند ، ببینند.چشم پوشی از اعمالی همچون شکستن و از بین بردن وسایل خانه – صدمه و آسیب رساندن به دیگران و یا فحاشی ، نه امکان پذیر است و نه مناسب.
با توجه به علت بروز پرخاشگری ، بایستی به کودک کمک کرد بتواند به خود مسلط شده و خشمش را درست کنترل کند.مثل طفل نوپایی که نمی تواند اسباب بازی دلخواهش را بردارد دچار ناکامی شده و همین امر موجب خشم کودک و داد و فریاد او می شود.در چنین شرایطی چنانچه مادر این مهارت را به او بیاموزد یا با او همدردی کند ، کودک می فهمد که راههای بهتری هم برای روبرو شدن با ناکامی وجود دارد.
نتیجه:
با کودک درباره خشم و احساسات ناخوشایند خود صحبت کنید .از گفتن کلماتی که باعث خدشه دار شدن عزت نفس کودک می شود مثل تو هیچی نمیشی ، چقدر احمق هستی و … بپرهیزید.
با کنترل هیجانات منفی خود رفتار خود را الگوی خوبی برای کودک قرار دهید.
احساس امنیت عاطفی لازم را در کودک خود ایجاد کنید.
به کودک کمک کنید علت از دست دادن کنترلش را پیدا کند.
پیامدها و عواقب رفتارش را به او گوشزد کنید و او را نسبت به احساسات دیگران آگاه سازید.
با احترام گذاشتن به شخصیت و نظرات کودک حس اعتماد به نفس کودک را تقویت کنید.
به کودک کمک کنید در برابر رفتارهای غیرعمد خشن (ناراحت کننده) قدرت تحمل داشته باشد و از خود صبر و شکیبایی نشان دهد.
برای کودک رقابت های سالم ورزشی و امکان فعالیت های بدنی ایجاد کنید.
با صدایی آرام و ملایم با او صحبت کنید.
نسبت به قوانین و مقرراتی که وضع میکنید در همه حال پای بند باشید.
مانع مشاهده صحنه های خشونت آمیز از سوی کودکان شوید.
زمانی که احساس می کنید قریباً دست به بدرفتاری و خشونت خواهد زد سعی کنید با تشویق او به انجام فعالیتی دیگر مانع از بروز خشم او شوید
خواسته های خود را واضح و روشن برای فرزندتان بیان کنید تا موجب گیجی و سردرگمی او نشوید.
همواره خشونت ، جنگ و نزاع را در حضور کودکتان مورد نکوهش و انزجار قرار دهید.
منابع:
پرخاشگری کودکان و… ماندانا سلحشور
بچه ها آنگونه زندگی می کنند که آموخته اند – داروتی لانولت ترجمه نفیسه معتکف
پرخاشگری انسان مهدی شهریاری
اصلاح و رفتار کودکان ، یودا کلاس – ترجمه سیاوش جمال فر
