تفاوت هنر “مربی محور” و “کودک محور”:

یک کودک سه ساله که پشت میز آشپزخانه نشسته و روی کار هنری اش تمرکز میکند:

دور تا دورش را کاغذهای سفید، چسب، قیچی، تکه های کوچک کاغذرنگی، دستمال کاغذی و رنگ انگشتی که از جعبه مخصوص هنری اش برداشته احاطه کرده است.

او انتخاب میکند کدام کاغذ را قیچی و کدام را با دست پاره کند. گاهی بادقت به تکه های کوچک چسب زده و روی صفحه سفیدش کلاژ درست میکند. سپس با رنگ انگشتی قرمز خوشرنگش دورتادور قسمت های چسب زده را رنگ آمیزی کرده و یک اثر هنری می آفریند. در نهایت با ذوق اثرش را به خواهر بزرگترش نشان داده و نقاشی بعدی را سریعا شروع میکند.

یک کودک چهار ساله که مادرش ابزار و وسایلی متنوع برای ساخت یک سبد گل را در اختیارش قرار میدهد و دستورالعملی برای شروع کار به او میدهد:

مادر تعدادی کاغذ سفید، چسب، قیچی و تکه های کوچک دستمال کاغذی را روی میز قرار داده و میگوید:”خوب حالا هرجوری که میخواهی آن را درست کن. اما سبد بسیار مهم است، من آن را برایت قیچی میکنم. این تکه های دستمال کاغذی هم قرار است به گل تبدیل شوند. بگذار نشانت دهم چگونه دستمال ها را پاره کنی”. آن کودک چهارساله سبد را در جای خود قرار داده و گل ها را به آن میچسباند. حالا سبد گل دقیقا به همان شکلی که برنامه ریزی شده بود درست شده است. او کاردستی اش را به مادرش نشان داده و میپرسد:”درست است؟”.

این مثال ها دو تجربه هنری کاملا متفاوت را نشان میدهند:

درمثال اول و در روند تجربه هنری، کودک موقعیت های زیادی برای کشف انواع ابزار و متریال داشته. همزمان فکر کرده، به بیان به وسیله هنر پرداخته و اثری را خلق کرده است. مثال دوم تجربه ای از تمرکز در هنر بوده. زمانی که کودک دقیقا دستورالعمل ها را دنبال کرده و یک محصول از پیش تعیین شده را ساخته است.

این دو نوع تجربه هنری، یک روند مشابه را برای پرورش خلاقیت کودکان طی نمیکنند. مهم اینجاست که تفاوت ها را متوجه شویم و فعالیت های هنری ای که باعث پرورش خلاقیت، لذت در روند اجرا هنر و افزایش مهارت فکر کردن میشوند را با کودکان کار کنیم.

روند تجربه های هنری باعث پرورش بسیاری از جوانب در کودکان میشود. که در ادامه به تعدادی از آن ها میپردازیم:

• تقویت ماهیچه های ریز: ماهیچه های ریز کودکان با فعالیت هایی از جمله چسب زدن، نقاشی کشیدن، رنگ آمیزی، قیچی کردن و بازی با گل و خمیرهای خانگی تقویت میشوند. تقویت این ماهیچه ها برای کسب مهارت نوشتن در آینده حائز اهمیت میباشد.
• زبان آموزی وافزایش گستره لغات: وقتی با کودکان صحبت میشود گستره لغات آن ها افزایش پیدا میکند. فعالیت های هنری باعث میشود که شما اسم ابزار و متریال کار را به زبان بیاورید و همین امر موجب آموزش کلمات و مفاهیمی مانند قیچی، کلاژ، رنگ بنفش، چسبناک، سطح صاف و… میشود. گاهی اوقات قبل از شروع فعالیت، داستانی تعریف شده تا ذهن کودک آماده شود. کودکان در مورد ایده هایشان صحبت کرده و اینگونه مکالمات به زبان آموزی کودکان کمک میکند.
• تقویت مهارت های احساسی و ارتباطی: بیان شخصی کودکان در هنر باعث ایجاد لذت و شناخت بهتر از خودشان میشود. زمانی که آن ها تمرکز میکنند، تصمیم میگیرند و احساس پیروزی و موفقیت میکنند، مهارت هایی مانند قدرت تمرکز و تصمیم گیری، قانونمداری و کنترل عواطف تقویت میشوند. توانایی تمرکز یکی از مهمترین فاکتورهای موفقیت کودکان در مدرسه میباشد.

تجربه های هنری ای که “کودک محور” نمیباشند. (مثال دوم):

هنر “مربی محور(بزرگسال محور)” موقعیت های یادگیری بسیار محدودی در اختیار کودکان قرار میدهد. که از آن جمله میتوان به پیروی از دستورالعمل ها و تقویت ماهیچه های ریز اشاره کرد. اینگونه فعالیت ها آموزش هایی غنی مانند آموزشهای ادراکی، زبان آموزی، تقویت حس ها و روابط اجتماعی را به آن شکل که تجربه های هنری “کودک محور” و آزادانه در دل خود دارند، شامل نمیشوند.

نمونه هایی برای تشخیص هنر “مربی محور” از هنر “کودک محور”:

هنر “مربی محور(بزرگسال محور)”

• کودک یک مدل تصویری، الگو یا دستورالعمل را دنبال میکند.
• بزرگسالان از قبل میدانند که کار هنری کودک چه شکلی خواهد شد.
• “کار درست” و”کار غلط” در انجام فعالیت هنری وجود دارد.
• بزرگسالان احساس میکنند که نیاز است هنر کودک را به شکل های مختلف اصلاح کنند. (آن را به صورت عملی تکمیل کنند یا در بیان، نظرخود را به کودک القا کنند.)
• طرح ها و فعالیتهایی که میخواهند با کودک کار کنند به راحتی در اینترنت پیدا میشوند.

هنر”کودک محور”

• هیچ نمونه، مدل و یا الگویی برای کار وجود ندارد.
• کودک ابزار و متریال مختلف و جذابی را کشف و تجربه میکند.
• بزرگسالان هیچ ایده ای از کار نهایی کودک نخواهند داشت.
• کودک با آرامش روی کارش تمرکز میکند.
• کودک میخواهد زمان بیشتری آن کار را انجام دهد و دیرتر خسته میشود.
• هر اثری که خلق میکند کاملا منحصربفرد است و هیچ جای دیگری پیدا نمیشود.

بعلاوه کودکان عکس العمل های متفاوتی در مقابله با این روش های هنری از خود نشان میدهند.

کودکانی که فعالیت “مربی محور” انجام میدهند ممکن است بگویند:

• میتوانم تمامش کنم؟
• این درست است؟
• کار من درست به نظر نمیرسد.
• نمیتوانم این کار را انجام دهم.

کودکانی که فعالیت “کودک محور” انجام میدهند ممکن است بگویند:

• میشود وقت بیشتری داشته باشم؟
• میشود کاغذهای بیشتری به من بدهید؟
• اینجا رنگ گواش زرد وجود دارد؟
• میخواهم یکی دیگر هم درست کنم.

راهکارهایی به والدین و مربیان برای ارائه فعالیت های هنری “کودک محور”:

• مکانی خاص مانند سبد و کشو را به ابزار و مواد هنری اختصاص داده.
• وسایل بازیافتی مانند مجله ها را نگه داشته تا کودکان بتوانند با آن ها کلاژ درست کنند.
• از آبرنگ، رنگ انگشتی، قلم مو و گواش استفاده کرده و گاها ابزار متفاوت و هیجان انگیزی برای کار هنری در نظر بگیرید. برای مثال از یک برگ یا مسواک به عنوان قلم مو استفاده کنید. یا با سیب زمینی، ماکارونی و… ابزاری متفاوت بسازید.
• ابزارهایی از جمله ماژیک، پاستل و مدادرنگی هایی در سایزهای مختلف را به کودکان پیشنهاد دهید.
• تعداد زیادی کاغذ سفید و خالی داشته باشید.(به غیر از کتاب های رنگ آمیزی)
• انواع چسب(نواری، ماتیکی، مایع) را به همراه قیچی در اختیار کودک قرار دهید.
• خمیر خانگی درست کنید و بازی با گل را به کودک پیشنهاد دهید.
• از محیط طبیعی برای کار هنری بهره بگیرید. از ابزار طبیعی مثل چوب، برگ و سنگ استفاده کنید و گاهی برای تنوع به طبیعت بروید و آنجا نقاشی بکشید.

نویسنده: Dr. Laurel Bongiorno

ترجمه و تنظیم: روشنک رشیدپور

منبع: https://www.naeyc.org/

برای دیدن بقیه مقاله ها به این لینک مراجعه کنید.