فواید بازی برای کودکان
“کودکی که بازی نمی کند، کودک نیست.” پابلو نرودا
بازی فعالیت اولیه دوران کودکی است و به قول ماریا مونته سوری “بازی کار کودک است”. کودکان گرد هم می آیند و بازی می کنند و رویکردهایشان در حین بازی بسیار برایشان آموزنده است. قسمت اعظم یادگیری کودک در سنین قبل از دبستان از طریق بازی صورت می گیرد.
بازی کنشی
بازی با تولد آغاز میشود که فعالیت حسی حرکتی یا بازی کنشی نامیده میشود. نوزاد از طریق این نوع بازی ها شروع میکند به کشف کردن، بررسی کردن و از طریق فعالیت های فیزیکی، بسیار می آموزد. آن ها از طریق فعالیت های غریزی به سوی فعالیت های هدفمند حرکت میکنند. مثل کش آمدن، چنگ زدن، دست رساندن به چیزی و… . آن ها به سرعت پس از اینکه فهمیدند انگشت دست و پا دارند به سوی یادگیری اینکه چطور کنترلشان کنند و برای مثال چیزی را بردارند حرکت میکنند.
هیچکس به آن ها نمی آموزد که چگونه این کار را انجام دهند. آن ها تنها از طریق فعالیت های مکرر که بازی کنشی نام دارد آن را یاد میگیرند. این فعالیت های تکراری برای آن ها تحریک حسی و کسب اطلاعات را در بر دارد. وقتی نوزادی مرتب روی صندلی اش میکوبد و یا به هنگام استحمام روی آب دست میزند، در واقع دارد بازی میکند.
بازی نمایشی و نمادین
در بازی های نمایشی یا وانمودی کودکان یک نقش را برای خود انتخاب میکنند، تظاهر میکنند که شخص دیگری هستند و نقششان را بازی میکنند. کودکان چیزی را که قبلا دیده یا تجربه کرده اند نشان می دهند. یک کار شناختی که مستلزم یادآوری تجربه های گذشته است. کودکان جنبه هایی از آن تجربه ها را انتخاب میکنند که مرتبط با نقششان باشد و از حرکات و کلماتی استفاده می کنند تا دیگران را قانع کنند که نقششان را دارند به درستی ایفا میکنند. این نوع بازی ها سطح بالایی از کارهای فکری هستند.
نمایشی / اجتماعی
بازی های نقش گزاری اجتماعی نوعی از بازی های سطح بالای شناختی و اجتماعی است که به قدرت تخیل، استدلال و مذاکره کردن با دیگر کودکان نیاز دارد. مطالعات نشان داده اند ارتباط سازنده ای بین بازی های نمایشی/ اجتماعی در سال های پیش از دبستان و توانایی های شناختی، زبانی و اجتماعی در سال های دبستان می باشد. زمانی که کودکان وانمود میکنند فرد یا چیز دیگری هستند، تصویری در ذهن خود می سازند و از نمادهایی برای نشان دادن اشیا و اتفاقات استفاده میکنند. زمانی که آنها بزرگتر شدند و تاریخ، ادبیات، علوم و ریاضی خواندند، همان مراحل بازی را طی کرده، تصاویر ذهنی میسازند و از نمادها برای نشان دادن واقعیت استفاده میکنند. برای مثال برای فهمیدن تاریخ، کودکان باید بتوانند در ذهن خود تصویرسازی کنند که زندگی ها در گذشته چگونه بوده است و اتفاقات تاریخی چگونه پیش آمده اند. برای حل یک مسئله ریاضی، کودکان باید یک تصویر ذهنی از مسئله ایجاد کنند تا متوجه شوند که باید کدام یک از اعمال ریاضی(جمع، تفریق، ضرب یا تقسیم) را انجام دهند. بسیاری از موارد آموزشی نیازمند تصویرسازی ذهنی و قدرت بیان میباشند تا بتوان راه های متنوعی برای مسائل و پاسخ به سوالات پیدا کرد. به همین دلیل آموزش چگونگی استفاده از قدرت تخیل در سال های پیش از دبستان برای یادگیری در سال های بعد بسیار ضروریست.
بازی های قانونمند
بازی های قانونمند باعث ایجاد نوعی برنامه ریزی شده و نیازمند قدرت خود کنترلی میباشند. کودکان باید رفتارشان را کنترل کنند چه از نظر فیزیکی و چه زبانی ، تا در بازی قانونمند موفق شوند. همه کسانی که باهم بازی میکنند باید قوانین را یاد بگیرند و با آن ها موافق باشند. هرچه کودک کوچکتر باشد قوانین باید ساده تر باشند.
دو نوع بازی قانونمند وجود دارد: – بازی های روی میزی – بازی های فیزیکی و حرکتی
هدف اصلی بازی کردن ، وقتی که کودکان باهم مشغول بازی می شوند پرورش همکاری است ، نه اینکه در مقابل هم بازی کنند. بازی های قانونمند به کودکان کمک میکند تا متمرکز شوند، محدودیت ها را درک کنند و رفتارهایشان را کنترل کنند تا در بازی موفق شوند.
تحقیقات نشان داده اند که “کودکانی که تجربیات فراوان بازی محور دارند در سال های اولیه مدرسه بهتر از کودکانی هستند که تجربیاتشان به کاغذ و قلم محدود شده”(الیزابت جنکینز). هر کودکی نیاز دارد این شانس را داشته باشد که خودش انتخاب کند و مواد و مصالح مختلف را مورد بررسی قرار دهد. اما وقتی که دیگران هم به کمک می آیند ، یادگیری افزایش می یابد. دوستان در کنار هم می توانند تجربه های جدیدی مثلاً در مورد استفاده از مواد مختلف داشته باشند و وقتی به طور اتفاقی چیز جدیدی درست میکنند، یادگیریشان به اوج خود میرسد.
از مغز حیوانات تا رفتار انسان ها
میمون ها، سگ ها ، حتی اختاپوس ها هم بدون هیچ ساختار خاصی بازی میکنند. کودکان در تمامی رده های سنی و هر جنسیتی، در هر فرهنگی از جهان و هر نسلی بازی هایی را برای خود اختراع میکنند. چیزی به این جهان شمولی باید برای حیوانات و انسان ها منافع تکاملی یا تحولی نیز داشته باشد. در کل بازی های آزاد و بازی های قانونمند هر دو نوعی از یادگیری را شامل می شوند که لذتبخش و غنی میباشند.
شاید یکی از موثرترین یافته ها در مورد بازی، تحقیقی است که روی بازی حیوانات(جست و خیز کردن) انجام شده و نشان میدهد که این بازی باعث رشد مغزی هرچه سریعتر آن ها میشود. وقتی خفاش های کوچک بازی میکنند مغز آن ها آماده انطباق پذیری بیشتر در سال های بعدی زندگیشان میشود، به خصوص در زمینه توانایی های اجتماعی و اجرایی. براستی خفاش های بازیگوش در موقعیت های اجتماعی رفتار مناسب تری دارند تا خفاش هایی که بازی نمیکنند. این یافته ها یک مدل پیشنهادی است که متوجه شویم چگونه ممکن است بازی به رشد مهارت های اجتماعی و ساختار مغزی کمک کند.
تحقیقاتی در سال 2016 انجام شد که نشان میدهد چه ارتباطی بین بازی کودکان و پرورش بخش های مختلف وجود آن ها (جسمی ، روانی ، مغزی ) برقرار است. تاثیرات بازی شامل پرورش زبان، توانایی های اجرایی مغز ، ریاضی و درک فضایی، تفکر علمی و مهارت های اجتماعی و احساسی میباشد. یکی از دلایلی که بازی را تبدیل به یک طریق آموزشی ارزشمند کرده است، ایجاد نوعی پیش زمینه مفید برای تسهیل امر آموزش و یادگیری است.
بازی و مهارت های کلامی
تحقیقات بیشمار در دانشگاه تگزاس، نشان میدهد که مهارت های کلامی کودکان در خلال بازی رشد میکند و بهبود می یابد. یک محیط بازی با دقت طراحی شده شامل ماشین، خانه، مسیر ماشین بازی و اسباب بازی های مختلف میزان بهبود زبان شفاهی را 3 برابر بیشتر می کند به نسبت اسباب بازی هایی که در حیاط وجود دارند مثل سرسره، تاب، چرخ و فلک و… . ما میدانیم که مهارت کودک در استفاده از زبان شفاهی مستقیما به مهارت زود هنگام خواندن مرتبط است.
هرچه بچه ها بیشتر بازی کنند و از زبان برای ارتباط با دوستانشان استفاده کنند، مهارت بیشتری به دست می آورند و هرچه در زبان شفاهی مهارت بیشتری به دست آورند راحت تر به مرحله خواندن و نوشتن میرسند.
بچه ها در خلال بازی آزاد در محیطی که با دقت طراحی شده بسیار فعال ترند تا اینکه در صف منتظر نوبتشان برای بازی های ورزشی باشند. محیط های خوب بازی در پرورش چابکی، قدرت، هماهنگی، تعادل، سرعت و هماهنگی چشم و دست ، تفریح و شادی نقش بسیار مهمی دارند.
بازی ساختنی
بازی های ساختنی مثل ساخت یک سازه با استفاده از وسایل مختلف، شامل مهارت های در حال رشد خلاقیت و روند شناختی میشوند. در این نوع بازی ها کودکان همکاری، حل مسئله و خلاقیت را در ضمن بازی با اسباب بازی های ساختنی مثل لگو، بلوک های چوبی و پلاستیکی و… یاد میگیرند. بلوک های بزرگ، تخته ها و لوله ها به کودکان فرصت هایی میدهند تا فضاهایی برای بازی خلق کنند. ساختن ساختمان ها با استفاده از ابزار مختلف نشان میدهد که کودکان مفاهیمی برای ساخت یک سازه مانند قرینه، تعادل و… را درک می کنند.
انواع بازی های اجتماعی
بازی انفرادی
این نوع بازی هنگامی اتفاق می افتد که کودکان به تنهایی بازی میکنند و از پیرامون خود آگاه نیستند. در بازی های کودکان زیر 3سال کمتر بده بستانی وجود دارد و کمتر زبان دخیل است.
کودکان در تمامی مقاطع رشدی درگیر این بازی میشوند و بعضی از محققان معتقدند که بازی انفرادی از نظر شناختی شکل پیچیده تر و بالاتری به نسبت شکل های دیگر بازی دارد ، زیرا کودک باید بیشتر از یک نقطه نظر داشته باشد تا بتواند در حین این بازی کارهای مختلفی انجام دهد.
بازی موازی
بازی کنار دیگران، اما نه با دیگران از مشخصات بازی کودکان نوپاست. این کودکان از وجود بچه های دیگر اطرافشان باخبرند و ممکن است از یکدیگر تقلید کنند اما فعالانه با دیگر کودکان درگیر بازی نمی شوند.
یادگیری مبتنی بر بازی
فعالیت های متناسب مقاطع سنی نظیر یادگیری مبتنی بر بازی برای تقویت زمینه های بسیاری از رشد، تحول و یادگیری ارزشمندند. یادگیری مبتنی بر بازی به یادگیری مهارت های عاطفی اجتماعی کودکان، رشد شناختی به طور کلی و توانایی خود نظمی کمک می کنند. همچنین در روشن شدن رابطه میان بازی و یادگیری تحصیلی نقش دارند.
نگاهی به آینده
همانطور که هنوز منتظر اکتشافات جدید در مورد علم عملکرد مغز هستیم، این کاملا روشن است که بازی یک استعاره عالی از فعالیت، ایجاد نوعی درگیری مثبت و معنی دار است که باعث آموزش ارتباطات اجتماعی و تعاملی میشود. همچنین بازی کودکان را آماده میکند تا انسان هایی اجتماعی، همراه و دلسوز، متفکر و شهروندانی خلاق شوند. در حقیقت بسیاری از محققان و معلمان موافق اند که “آموزش های کودک محور یعنی آموزش بازی محور. این آموزش ها به همراه بازی بیشترین تاثیر مثبت را برای رشد همه جانبه کودک دارند.”
ترجمه و بازنویسی:
مهرا جلیلی
روشنک رشیدپور
منابع:
“The Case of Brain Science and Guided play: A Developing story” May2017
Encyclopedia of early childhood development””
